آیا فارکس مشکل شرعی دارد؟🕌 حکم اسلام برای معاملات فارکس چیست؟!

گلاره ابراهیمی

مشکل شرعی فارکس چیست؟! ✳️نظر مراجع تقلید درباره معاملات فارکس

با توجه به زمینه مذهبی مردم ایران، مشکل شرعی فارکس را می توان دغدغه ای مشترک در افراد مذهبی بیان کرد. بسیاری از کاربران مسلمان در سراسر جهان، با توجه به شبهات شرعی موجود در بازار فارکس، به استفتاء از مراجع تقلید خود روی می آورند.

آن ها می خواهند بدانند که آیا انجام معامله و کسب سود در بروکرهای فارکس، حلال است یا خیر؟ همچنین نفس چنین معاملاتی آیا توسط بزرگان دینی مورد تایید است یا نه؟

احکام مختلفی که درباره بازار فارکس توسط مراجع و مجتهدین صادر می شود، ممکن است که بسیاری را سردرگم کرده باشد. دلیل این امر، آن است که مراجع تقلید، نگاه های مختلفی به این بازار دارند و هر یک ممکن است نفس کار را متفاوت ببینند.

برخی از آن ها عدم تبادل فیزیکی ارزها را دلیلی بر مشکل شرعی فارکس می بینند و برخی دیگر به سود شبانه (سواپ) آن ایراد می گیرند. در هر حال بنا به حکم اسلام، تردید در فروع دین، نیازمند مراجعه به مرجع تقلید است. به همین خاطر ما در اینجا نظر چند تن از بزرگان دنیای اسلام را درباره حکم شرعی فارکس، مورد بررسی قرار می دهیم:

 

حکم شرعی فارکس رهبری

آیت الله خامنه ای معامله در بازار فارکس را فی نفسه حرام نمی بینند. ایشان چنین بیان کرده اند که: «مبادله ارزى با ارز دیگر که هم جنس نیستند، چنانچه منع قانونى در میان نباشد، اشکال ندارد و سود حاصله نیز حلال است.» بنابراین حکم شرعی فارکس رهبر، منوط به ایجاد بسترهای قانونی فارکس خواهد بود.

 

نظر رهبر انقلاب در مورد فارکس چیست؟

حکم رهبر انقلاب درباره فارکس به صورت کلی این است که اشکالی ندارد و اگر طبق موازین شرعی باشد سود حاصله از این بازار ها حلال است. ایشان معامله در بازار بورس را کاملاً صحیح دانسته اند و در مورد بازار فارکس شرایط خاصی را گذاشته اند.

این شرایط مربوط به این است که معاملات ربوی نباشند، خرید و فروش سهام شرکت های فعالیت حرام نباشد و معاملات در شرایط واقعی انجام شوند. درباره شرایط واقعی معاملات دو موضوع را ایشان مطرح می کنند؛ ابتدا اینکه برخی از بروکر های فارکس بازاری مجازی در اینترنت ایجاد می کنند و با پول معامله گران در این فضا بازی می کنند که ایشان این موضوع را کاملاً حرام می دانند.

موضوع دوم این است که معاملات فیوچرز و دارای اهرم که همراه با قرض و وام از سمت بروکر انجام می شود؛ از نظر رهبر انقلاب ربا و حرام هستند. به صورت کلی معامله با هر پولی به غیر از سرمایه معامله گر را ایشان حرام می دانند؛ در غیر این صورت معامله ارز با ارز دیگر نیز حرام نیست و سود حاصل از آن نیز حلال است.

 

حکم شرعی فارکس شبیری زنجانی

آیت الله شبیری زنجانی، معامله در بازار فارکس را به دلیل نداشتن داد و ستد فیزیکی، دارای شرایط لازم برای یک معامله شرعی نمی بینند! از نگاه ایشان حین معامله در فارکس، به خاطر آن که با دادن پول، کالای فیزیکی دریافت نمی کنید، بنابراین معامله در آن حرام است.

 

حکم شرعی سیستانی درباره فارکس

از نگاه آیت الله سیستانی، معاملات بازار فارکس شرایط کافی برای یک معامله ی شرعی را ندارند. ایشان نیز معامله در فارکس را حرام اعلام کرده اند و نگاهشان نسبت به این بازار، شبهه قمار است!

 

حکم شرعی فارکس اهل سنت

از نگاه بزرگان اهل سنت، داد و ستد در بازار فارکس، در صورتی که سود شبانه (Swap) آن حذف شود، حلال است. در غیر این صورت، به دلیل قرض با سود، جایز نخواهد بود. به عبارت دیگر، زمانی که سواپ مثبت به حساب شما تعلق بگیرد، حکم شرعی فارکس اهل سنت نیز حرام خواهد بود. به همین خاطر بروکرهای مختلف، حساب های اسلامی یا سواپ فری را ارائه می کنند.

 

آیا معاملات فارکس حلال است؟!

به سادگی نمی توان گفت که حکم شرعی فارکس در اسلام چیست؟ چرا که نوع نگاه علما به این روند کار این بازار از هم متفاوت است. مراجعی مثل آیت الله مکارم شیرازی کسب سود از این بازار را جایز دانسته اند؛ اما مراجعی مانند آیت الله سیستانی صراحتاً اعلام کرده اند که مسلمانان اجازه ی ورود به چنین بازارهایی را ندارند!

همچنین اغلب علمای اهل سنت، معامله در فارکس را در صورت عدم کسب سود شبانه (سواپ مثبت)، فاقد مشکل شرعی می دانند. به نظر می رسد که نوع پرسش سوال کننده، در دریافت پاسخ بسیار تاثیرگذار است. بنابراین ما توصیه می کنیم که با توجه به نظر مرجع تقلید خود عمل کرده و به صورتی که شریعت توصیه کرده، رفع ابهام نمایید!

 

مشکل ربا در معاملات فارکس

مشکل ربا در معاملات فارکس یکی از مهم‌ ترین مباحث شرعی مرتبط با این بازار است. برای درک این موضوع، باید مفهوم ربا و نحوه عملکرد فارکس را بررسی کنیم:

 

مفهوم ربا در اسلام

ربا به معنای دریافت سود اضافی غیرشرعی در قبال وام یا معامله است. اسلام به‌ شدت با ربا مخالفت می‌کند و آن را عملی غیرمجاز می‌داند، چرا که به ضرر عدالت اجتماعی و اقتصادی است.

 

ربا در معاملات فارکس

معاملات فارکس اغلب شامل پرداخت یا دریافت سود ناشی از نگهداری موقعیت‌ های معاملاتی (Swap یا Roll-over) در شبانه‌ روز هستند. این سود یا هزینه به دلیل تفاوت نرخ بهره بین دو ارز در جفت‌ ارز معامله‌ شده محاسبه می‌شود.

برای مثال:

• اگر شما در جفت‌ ارز EUR/USD معامله خرید داشته باشید و نرخ بهره یورو بالاتر از دلار باشد، ممکن است سود دریافت کنید؛
• اما اگر نرخ بهره دلار بالاتر باشد، باید هزینه‌ای پرداخت کنید.

این پرداخت‌ ها به‌عنوان نوعی ربا در نظر گرفته می‌شوند، زیرا سود یا زیان اضافی ناشی از تفاوت نرخ بهره است، نه ارزش واقعی دارایی.

 

آیا حساب اسلامی در فارکس این مشکل را حل می‌ کند؟

بسیاری از بروکرها برای جلب توجه مشتریان مسلمان، حساب‌ های اسلامی ارائه می‌دهند که در آنها Swap حذف شده است.

• مزایا: در این حساب‌ ها دیگر سود یا هزینه اضافی شبانه وجود ندارد، که مشکل ربا را کاهش می‌دهد؛
• معایب: برخی بروکرها هزینه‌های دیگری مانند کارمزدهای اضافی یا تغییرات اسپرد را برای جبران Swap اعمال می‌کنند که ممکن است شبهه‌ برانگیز باشد.

 

حساب اسلامی فارکس چیست؟! حسابی برای مسلمانان

از نقطه نظر اسلام، مشارکت در سرمایه گذاری و قرض دادن پول برای این کار، مشکل شرعی ندارد. به شرطی که اصل پول بدون سود پس گرفته شود. در غیر این صورت، سود پول از نظر فقهی ربا است و دریافت آن حرام کامل است!

در بازار فارکس، نرخی به نام نرخ سود شبانه یا سواپ وجود دارد که می تواند مثبت یا منفی باشد. سواپ برای معاملاتی اجرا می شود که در طول شب باز باشند. همچنین این نرخ می تواند مثبت یا منفی باشد. زمانی که مثبت باشد، مبلغی سود به حساب شما در فارکس واریز می شود و زمانی که منفی باشد، مبلغی از حساب شما کسر می شود.

به همین خاطر، یکی از اقداماتی که بروکرهای فارکس انجام می دهند، ایجاد حساب هایی بدون سود شبانه مخصوص مسلمانان است. به این حساب ها، حساب سواپ فری (Swap-Free) یا حساب اسلامی فارکس نیز گفته می شود. در این حساب ها هیچ نرخ سواپی لحاظ نمی گردد و از نظر تکنیکی، این مشکل عمده رفع می گردد. امروزه اغلب بروکرهای معتبر جهان، حساب اسلامی برای مسلمانان نیز دارند.

 

مصوبات قانونی فارکس در ایران که باید بدانید

نخستین شرکت های ارائه دهنده خدمات فارکس در ایران، در سال 1379 و 1380 آغاز به کار کردند. در ابتدا هیچ قانونی برای نظارت یا ارائه مجوز به این شرکت ها وجود نداشت. به همین خاطر، می توان گفت فارکس در ابتدا با وجود یک خلاء قانونی وارد کشور شد!

 

اما دیری نپایید که قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی در سال 1384 تصویب شد. بر اساس این قانون، فعالیت در بازارهای مالی، منوط به این است که تحت نظر مستقیم سازمان بورس ایران باشد. در سال 1386 نیز مصواب دیگر به این قانون اضافه شد و در مجموع، مسائلی به صورت غیر مستقیم در مورد فعالیت ایرانیان در بازار فارکس، مطرح گردید.

نخستین نگاه رسمی جمهوری اسلامی به فارکس، اطلاعیه هایی است که در سال 1383 توسط بانک مرکزی ارائه شد و نسبت به فعالیت این شرکت های مالی هشدار داد. در مصوبات سال 1386 تصریح گردید که معامله و سرمایه گذاری تنها در بازارهایی می تواند انجام شود که تحت نظارت مستقیم سازمان بورس ایران باشند.

بنابراین داد و ستد هر گونه اوراق بهادار خارج از سازمان بورس، رسماً ممنوع اعلام شد! همچنین در ماده 33 و 49 قانون بازار اوراق بهادار، هر گونه فعالیت پیرامون کارگزاری و بازارگردانی خارج از بورس ایران، جرم انگاری شده و مستلزم کیفر خواست خواهد بود!

 

نظر نویسنده درباره مشکل شرعی فارکس برای مسلمانان

کسانی که دغدغه حکم شرعی فارکس را دارند، باید با توجه به توصیه ی شریعت، برای مسائل این چنینی به مرجع تقلید خود رجوع کنند. استفتاء از مرجع تقلید، منوط به آشنایی شما با ماهیت بازار فارکس است. بنابراین ما توصیه می کنیم که پیش از شرح سوال شرعی، خودتان اطلاعات کافی در مورد ماهیت بازار فارکس و قوانین جاری در آن کسب کنید.

سوالات متداول

آیا فعالیت فارکس در ایران قانونی است؟

در حال حاضر فعالیت معامله گر ها در بازار فارکس، در هاله ای ابهامات قانونی است. چرا که هیچ گونه جرم انگاری برای معاملات فارکس در قوانین ایران صورت نگرفته و از نظر ماهیتی، آنچه در ایران جرم نباشد، اشکال شرعی هم ندارد.

چگونه به صورت شرعی در بازار فارکس سود کسب کنیم؟

با توجه به برآیند کلی نظر علمای فقهی در سراسر جهان اسلام، توصیه ما این است که از حساب های اسلامی بروکرها یا همان حساب سواپ فری استفاده کنید.

چرا در ایران هیچ بروکر فارکسی وجود ندارد؟

بر اساس قانون اوراق بهادار ایران، هر گونه فعالیت در بازارهای مالی باید تحت نظر مستقیم سازمان بورس ایران باشد و در غیر این صورت، فعالیت کارگزاران غیر بورس (مانند فارکس) در ایران جرم انگاری می شود.

آیا با استفاده از حساب اسلامی می‌توان مشکل ربا را در فارکس حل کرد؟

حساب‌ های اسلامی طراحی شده‌اند تا مشکل ربا را با حذف سود شبانه (Swap) رفع کنند. اما باید به شرایط بروکر توجه کرد، زیرا برخی از آنها هزینه‌ های پنهان یا کارمزدهای دیگر اعمال می‌کنند.

آیا معامله‌ گران مسلمان مجاز به معامله در فارکس هستند؟

این موضوع به شرایط معامله بستگی دارد. اگر معاملات بدون ربا، شفاف و بدون قمار (میسیر) انجام شوند، برخی فقها آن را مجاز می‌دانند. اما اگر شرایطی مانند ربا یا ابهام در قراردادها وجود داشته باشد، معامله در فارکس ممکن است غیرمجاز باشد.

آیا Swap تنها مورد حرام در فارکس است؟

خیر، علاوه بر Swap، موارد دیگری نیز ممکن است مشکل‌ ساز باشند، مانند:

• عدم شفافیت در قراردادها
• قمار یا شرط‌بندی در معاملات با ریسک بالا
• معاملات مارجین در صورت پرداخت بهره به بروکر
  بنابراین باید تمام شرایط معامله بررسی شود.